Zwammenfestijn én hertenbal: bijzondere herfst in Noordhollandse duingebieden

Loop deze nog jonge herfst door de duinen en je kunt er niet omheen: de grote parasolzwam (Macrolepiota procera) staat er dit jaar in ongekende aantallen. Waar je ook kijkt, langs de paden, tussen het gras, onder de duindoorns en op de duinhellingen, overal vind je die paddenstoelenreuzen, met hun koppen van soms wel 40 centimeter doorsnede. Soms solitair, soms koppeltjes en nu en dan ook hele cirkels. Het is alsof de duinen in Noord-Holland plotseling zijn omgetoverd tot XL-champignonkwekerij.

(tekst en foto's: Wim Meijer)

Waardoor dit komt? Welnu, volgens paddenstoelenkenners is 2025 een uitzonderlijk goed jaar voor zwammen: een natte septembermaand, milde temperaturen én een bodem die zich herstelt van jarenlange begrazingsdruk vormen samen een ideale cocktail.

De bronst barst los

Tegelijkertijd is er op dit moment in de duingebieden, en in de Amsterdamse Waterleidingduinen in het bijzonder, nog een ander natuurfenomeen te horen: het geburl van de damherten. De bronsttijd is begonnen en de mannetjes proberen met indrukwekkende keelgeluiden en onderlinge gevechten de gunst van de vrouwtjes te winnen en hun nageslacht veilig te stellen. Voor wandelaars levert dat een spectaculair schouwspel op, maar voor de beheerders van de duingebieden, die als doel hebben het aantal damherten binnen de perken te houden door middel van afschot, moet het toch een gevoel oproepen van ‘dweilen met de kraan open’.

Doel bereikt: 800 damherten

Na tien jaar intensief beheer, waarbij jaarlijks honderden dieren zijn geschoten, is het aantal damherten in de AWD teruggebracht naar het streefgetal van ongeveer 800. Dat is volgens Waternet en de provincie Noord-Holland een balans die past bij het gebied: genoeg dieren om hun rol in het ecosysteem te vervullen, maar niet zoveel dat ze de natuur kaalvreten en verkeersproblemen veroorzaken.

Bruggen open, grenzen weg

Met het behalen van dit streefpeil komt er ook verandering in de infrastructuur: het hek op natuurbrug Zandpoort wordt verwijderd. Daardoor kunnen de damherten vanuit de AWD het duingebied bij Zandvoort betreden. Indirect ontstaat er zo een verbinding met het Noordhollands Duinreservaat, zeker omdat de dieren via natuurbrug Zeepoort ook de Zeeweg in Overveen kunnen oversteken. Ecologisch gezien vergroot dit de uitwisseling van dieren en genenstromen,  maar tegelijk is er de vraag: hoe houd je de aantallen straks onder controle als de populatie zich over een veel groter gebied verspreidt?

Natuurbruggen Zeepoort (boven) en Zandpoort (onder)

Herten en zwammen: toeval of verband?

En dan die parasolzwammen. Ecologen wijzen erop dat de afname van de damherten waarschijnlijk bijdraagt aan de toename van paddenstoelen. Met minder vraatdruk komt er meer vegetatie en strooisel, zoals bladderen, takken, dennennaalden, schorsdeeltjes, gras en kruiden. De ideale bodem dus voor zwammen zoals ook de parasolzwam. Daar komt nog bij dat damherten de zwammen zelf ook eten. Dus minder herten betekent niet alleen meer strooisel, maar ook minder directe consumptie van de zwammen.

Vooruitblik

Nu is het niet zo dat de natuur zich in spreadsheets laat vangen. Het streefpeil van 800 damherten lijkt nu bereikt, maar met de bronst in volle gang is de kans groot dat het aantal volgend jaar alweer toeneemt. Beheerders zullen dus alert moeten blijven. Ondertussen profiteren de parasolzwammen van de nieuwe balans en geven ze de duinen een bijzonder herfstdecor.