Prikkeldraad 150 jaar: 'Devil’s rope' nooit bedoeld als oorlogstuig, maar dat liep anders

Vandaag 150 jaar geleden, op 27 oktober 1873, vroeg de Amerikaanse boer Joseph Glidden patent aan op zijn ‘duivelse’ uitvinding: prikkeldraad. Gefrustreerd door de kuddes met voorbijtrekkend vee die zijn land kwamen leegeten vond hij de oplossing van zijn probleem in een ouderwetse koffiemolen.

(tekst: Wim Meijer)

(ijzer)sterke koffie
Met behulp van het maalmechanisme van een koffiemolen lukte het Joseph Glidden om stukjes ijzer te verbuigen tot een soort weerhaakjes. Deze klemde hij tussen twee ijzerdraden, die hij vervolgens in elkaar draaide. Hierdoor kwamen de ‘weerhaakjes’ vast te zitten, en daarmee was het prikkeldraad geboren. Vervolgens gebruikte hij het draad voor de omheining van zijn land. Een goedkope oplossing die al snel heel veel navolging vond.

Josph Glidden met zijn patent aan voor ‘barbed wire’ (foto's: Wikipedia)

Aarde rond met prikkeldraad

Josph Glidden had al snel door dat zijn uitvinding een oplossing vormde voor een breed probleem en op 27 oktober 1873 vroeg hij patent aan voor zijn ‘barbed wire’. Een jaar later richtte hij, samen met zijn compagnon Isaac L. Ellwood de ‘Barb Fence Company’ op en begon met de massaproductie van prikkeldraad. In 1880, na 6 jaar productie, had Glidden al ruim 80 miljoen pond prikkeldraad verkocht. Dat komt neer op ongeveer veertigduizend kilometer, en dus de omtrek van de aarde. Over het hele Westen van Amerika gebruikten alle boeren en veehouders prikkeldraad, waarmee meteen een einde kwam aan de ‘Gouden Eeuw van de cowboys’ die gewend waren om met hun kuddes vee vrij over grote stukken land te zwerven. Het was het prikkeldraad dat het ‘Wilde Westen’ had getemd.

(foto: Unsplash - Marivi Pazos)

Osagedoorn

Het succes van het prikkeldraad had te maken met een aantal factoren. Allereerst het gemak van het aanbrengen. De boeren waren niet anders gewend om hun land af te schermen door het bouwen van muurtjes, wat veel geld en tijd kostte, of door om hun land osagedoornen te planten, een vruchtdragende plant met uitzonderlijk scherpe doornen. Het nadeel van de osagedoorn was echter dat de afscheiding nooit kon worden verplaatst. Het prikkeldraad vormde opeens een oplossing voor al deze problemen. Het was goedkoop, gemakkelijk te verplaatsen, en hield zowel het vee binnen de omheining als indringers buiten.

Miljonair

Het succes van het prikkeldraad zorgde ervoor dat Joseph Glidden in enkele jaren tijd uitgroeide tot een van de rijkste mensen van Amerika. In 1906, voor zijn dood op 93-jarige leeftijd, had hij een vermogen van ruim een miljoen dollar (voor die tijd een waanzinnig bedrag), was eigenaar van een hotel, een molen, een fabriek een krant en 180.000 hectare grond in Texas met 15000 stuks vee.

(foto: Unsplash)

The Devil’s rope

Dat Glidden met zijn uitvinding niet alleen vrienden op zijn weg vond (en eigenlijk nog steeds vindt) is nauwelijks verbazingwekkend. Weliswaar bestond er in zijn tijd nog geen ‘Partij voor de Dieren’ maar er waren ook toen volop mensen die het nauwelijks konden aanzien dat veel vee verwond raakte. Prikkeldraad kreeg dan ook al snel de bijnaam ‘The Devil’s rope’ en leidde regelmatig tot heftige strijd tussen landeigenaren en rondtrekkende veehouders.

En daar bleef het niet bij. Ook bij het leger zag men de mogelijkheden van prikkeldraad, en in de Eerste Wereldoorlog werd Glidden’s uitvinding op grote schaal gebruikt bij de loopgraven aan het westelijk front en ook ter bescherming van militaire installaties. Het prikkeldraad vormde zelfs een belangrijke oorzaak van het grote aantal gewonden in deze oorlog.

Prikkeldraadgebruik in Eerste Wereldoorlog (foto: Picryl - Public Domain)

IJzeren Gordijn

En daarmee was nog maar een begin gemaakt met het negatieve imago van het prikkeldraad. Wat ooit bedoeld was als afscheiding om vee tegen te houden, werd steeds vaker gebruikt als middel om mensen van elkaar te scheiden, met als absoluut historisch dieptepunt het IJzeren Gordijn, de ruim 7000 kilometer lange afscheiding tussen het voormalige ‘Oostblok’ en het ‘kapitalistische Westen’. Van 1947 tot 1991 vormde het prikkeldraad een wezenlijk bestanddeel van de tweedeling van Europa.

IJzeren Gordijn (foto: Pixabay)

Ongetwijfeld heeft Glidden deze manier van gebruik (of moeten we het ‘misbruik’ noemen?) nooit voor ogen gehad toen hij het prikkeldraad uitvond. Maar dat geldt helaas voor veel uitvindingen die ooit werden gedaan met het oog op praktisch en vredelievend gebruik, maar die uiteindelijk werden ingezet als oorlogstuig. Denk alleen maar even aan buskruid en vliegtuigen.

Grensmarkerend

Gelukkig behoort het IJzeren Gordijn tot het verleden. Maar ook vandaag de dag zien we weer beelden uit veel delen van de wereld waar strijd en mensenleed worden gemarkeerd door de aanwezigheid van prikkeldraad. Het is zelfs opgenomen in het logo van de mensenrechtenorganisatie Amnesty International.

Het is dan ook moeilijk om een positief gevoel te ontwikkelen bij deze ‘grensverleggende’, of beter gezegd ‘grensmarkerende’ uitvinding. Want te vaak is en wordt deze gebruikt voor grenzen die er niet mogen zijn.