Nationale Donutdag: Een dag met een gaatje
Vandaag, 6 juni 2025, wordt in Amerika voor de 89e keer de Nationale Donutdag gevierd. En ook in Nederland feesten we mee met gratis donuts in de buurthuiskamers van het Leger des Heils.
(tekst: Wim Meijer)
Ieder jaar staat de eerste vrijdag van juni in het teken van het kleddervette en mierzoete broodje met het gat in het midden. Reden voor dit feest: niet primair het bevorderen van deze ongezonde eetgewoonte, maar om geld in te zamelen voor het Leger des Heils, dat al in 1917 met ‘Doughnuts Dollies’ aan het front verscheen om de Amerikaanse soldaten een klein beetje thuisgevoel te geven.
Twintig miljard
Het is waarschijnlijk de meest gegeten zoete lekkernij in de Verenigde Staten. Jaarlijks worden er in Amerika rond de 10 miljard donuts geproduceerd die allemaal hun weg vinden naar de liefhebbers van deze vriendelijk ogende caloriebommen. Tien miljard, dat komt neer op 31 donuts per Amerikaan per jaar. Donuts in alle mogelijke varianten, gevuld en ongevuld, bestrooid met suiker, hagelslag of andere ‘dips’, en gedrenkt in glazuren in de meest giftige kleurtjes. Alleen bij de gedachte springt bijna het glazuur van je tanden.
Doughnut Dollies
Hoe ongezond dit alles misschien ook mag klinken, de geschiedenis heeft bewezen dat donuts een zeer positieve uitwerking hebben op het moreel van Amerikaanse soldaten ‘in den vreemde’. Dat hadden de Heilsoldaten gedurende de Eerste Wereldoorlog al snel door. In 1917 stuurde het Leger des Heils een groep vrouwelijke vrijwilligers naar Frankrijk, waar de Amerikaanse troepen vochten. De vrouwen werden al snel omgedoopt in ‘Doughnut Dollies’, omdat hun taak primair bestond uit het uitdelen van koffie en donuts, met als doel om de soldaten een soort van thuisgevoel’ te geven.
National Donut Day
Hoewel het na deze legendarische actie twintig jaar stil bleef, kwam er in 1938 toch een vervolg. In dat jaar besloot The Salvation Army (Leger des Heils) om jaarlijks een Nationale Donutdag te organiseren ter ere van de mannen en vrouwen die gedurende de Eerste Wereldoorlog deze gewaardeerde donutactie hadden uitgevoerd. Behalve het eren van deze ´Doughnut Dollies´ had de Nationale Donutdag ook als doel om geld in te zamelen voor het Leger des Heils. En dat bleek een slimme actie, want jaarlijks zorgt deze dag voor een financiële injectie van vele miljoenen dollars. Veel geld voor Het Leger des Heils wordt binnengehaald in samenwerking met Donutshops die voor iedere verkochte donut op die dag een bedrag doneren (soms zelfs het hele aankoopbedrag)
Dunkin´ Donuts
Overigens is het niet alleen maar liefdadigheid op National Donutday. Ook zijn er acties die vooral gericht zijn op de promotie van de betreffende donutketen. Leading daarin is ongetwijfeld Dunkin´ Donuts, die zo´n beetje de wereldmarktleider is wat betreft deze ronde lekkernij. Het bedrijf heeft inmiddels 14000 vestigingen, verdeeld over 40 landen en haalt een jaarlijkse omzet van ruim 13 miljard dollar. Op Donutdag heeft Dunkin´ Donuts de traditie om gratis donuts te verstrekken bij het gebruik van een drankje. Overigens heeft ook Dunkin´ Donuts regelmatig acties met donaties voor goede doelen, waaronder The Salvation Army.
Waar komt ´het gat´ vandaan?
In ieder geval gaat heel Amerika vandaag aan de donut… nog meer dan gemiddeld. De ervaring leert dat er op Donutday meer dan 55 miljoen donuts over de toonbank gaan. Dat is slecht nieuws voor de cardiologen (althans… voor hun patiënten) en goed nieuws voor The Salvation Army, waarvoor de uitvinding van de donut een soort Godsgeschenk is.
Donut soort van doorontwikkelde oliebol
En daarmee zijn we dan meteen bij een interessante vraag: Hoe is de donut eigenlijk ontstaan? Welnu, je kunt ´t bijna raden: De donut, een in olie gebakken cake/broodje, is voortgekomen uit onze puur Hollandse oliebol. Aanvankelijk heette het dan ook een oliekoek. Alleen had die oliekoek één irritant nadeel: De koek wilde in het midden nooit goed gaar worden. Maar in 1847 was daar ene Captain Hanson Crockett Gregory. Toen hij, gedurende een wilde vaart, zijn ‘donut’ aan zijn stuurwiel hing om zijn handen vrij te houden voor het sturen, kwam hij op het idee om in het midden een gat te maken, zodat de hete olie ook het hart van de koek beter kon bereiken en daardoor de oliekoek in zijn geheel gaar zou worden. Het was het gouden idee, dat vanaf dat moment door alle oliekoekenbakkers werd overgenomen.
Donut in Nederland wisselend succesvol
De donuts mag dan al meer dan een eeuw een doorslaand succes zijn in de VS, bij ons in Nederland wil dat succes niet echt van de grond komen. Dat blijkt wel uit de niet echte successtory van donut-wereldleider Dunkin' Donuts in ons land.
Tot tweemaal toe probeerde Dunkin' Donuts vaste voet op Nederlandse bodem te krijgen. Voor het eerst was dat in de jaren 90. Toen kwam men echter niet verder dan 5 restaurants, die na korte tijd weer de deuren sloten.
Zo’n 25 jaar later, in 2017, probeerden ze het opnieuw. Na de herintroductie groeide Dunkin' Donuts in Nederland tot ongeveer 70 vestigingen. Echter, in oktober2024 werd het bedrijf failliet verklaard. Nu lijkt ’t er overigens op dat het bedrijf recentelijk een redelijk succesvolle doorstart heeft gemaakt waarbij het merendeel van de vestigingen (zo rond de 50) behouden is gebleven. In hoeverre die vestigingen ‘blijvertjes’ zijn moeten we afwachten, maar vooralsnog ziet Dunkin´ Donuts er nog steeds een gat in.
Het Leger des Heils laat ook in Nederland de Donutdag niet onopgemerkt voorbijgaan en trakteert vandaag op gratis donuts bij buurthuiskamers door het hele land, waaronder ook in de regio Kennemerland (in Haarlem, Beverwijk en Zaandam). Kijk voor meer informatie op https://www.donutdag.nl/
