Hoe 10 minuten en 14 seconden per jaar ‘het verschil’ kunnen maken bewijst de ‘Calendar Act van 1750’, waarbij op 3 september 1752, vandaag 264 jaar geleden, in het Britse Koninkrijk de Gregoriaanse kalender werd ingevoerd
(tekst: Wim Meijer)
Elf dagen ‘achterstand’
Bijna 200 jaar lang hadden de koppige Britten de tijd nog naar eigen hand kunnen zetten. Terwijl bijna de hele wereld zich al had geconformeerd aan het besluit van Paus Gregorius XIII om de kalender nauwkeuriger gelijke tred te laten houden met de snelheid waarmee de aarde om de zon draaide, waren de Britten gewoon doorgegaan op de ‘ouderwetse manier’, wat hun wel een achterstand van 11 dagen opleverde ten opzichte van de rest van de wereld. Elf dagen, die ze vroeg of laat moesten inlopen en die zouden moeten worden ‘geskipt’ uit het leven van de morrende onderdanen van King George II.
Nog geen 11 minuten
Voor de oorsprong van de ‘diefstal’ van 11 dagen moeten we terug naar 24 februari 1582. Tot die datum hanteerde de katholieke kerk (en grote delen van de wereld) de Juliaanse kalender, waarbij er werd uitgegaan van de gedachte dat een jaar bestond uit 365 dagen en 6 uur. Typisch gevalletje van ‘bijna goed’, want een reisje van Moeder Aarde rond de zon duurt exact 365 dagen, 5 uren, 49 minuten en 46 seconden. Tja, waar hebben we het over? Over een verschil van welgeteld 10 minuten en 14 seconden per jaar. Alleen, over een periode van vele honderden jaren loopt dat flink op… tot wel 11 dagen!
Pauselijk besluit
Met het besluit van Paus Gregorius XIII werd dat in eeuwen ontstane verschil in één keer weggepoetst door een aantal dagen van de kalender weg te strepen. Dit besluit werd al meteen door een groot deel van de wereld opgevolgd, terwijl veel andere landen in de daarop volgende 50 jaar volgden. Véél andere landen, maar niet allemaal. Want net als over het decimale stelsel, de maateenheden en het ‘links rijden’ hadden ook hier de Britten zo hun bedenkingen. Bedenkingen die ze bijna 200 jaar behielden. Daarbij was het in 1582 nog maar 50 jaar geleden dat er een scheuring was ontstaan tussen de Engelse Kerk en de Katholieke Kerk, waardoor de Britten zich sowieso al niet de Wet voor wilden laten schrijven door een ‘bul’ uit Rome.
Voor nu ‘welterusten’, en over elf dagen ‘gezond weer op’
Toch liepen de Britten in de daarop volgende twee eeuwen tegen steeds meer praktische problemen aan. Zeker bij handelscontacten met het vaste land van Europa bracht dit veel verwarring met zich mee. Uiteindelijk leidde dit ertoe dat het Britse Parlement in 1750 instemde met de invoering van de Gregoriaanse kalender ingaande het jaar 1752. Teneinde ‘de klokken gelijk te zetten’ met de rest van de wereld besloot men dat de periode van 3 september tot en met 13 september botweg van de kalender zouden worden gestreept. Wie dus op de avond van 2 september de ogen sloot, deed die weer open op de ochtend van de 15e september, zich verbijsterd afvragend wat er de afgelopen 11 dagen was gebeurd.
Protesten en problemen
Dat het ‘inpikken’ van elf dagen niet zonder slag of stoot zou verlopen was te voorspellen. Het besluit leidde dan ook tot de nodige protesten van mensen die eisten dat de regering die ‘gestolen dagen’ terug zou geven. Die protesten zijn ondermeer terug te vinden in het schilderij ‘An Election Entertainment’ van de Engelse schilder en striptekenaar William Hogarth, waarop (rechts onderin) een pamflet is terug te vinden met de tekst “Give us Our Eleven Days”. Daar kwam bij dat een aantal mensen meenden dat ze door dit regeringsbesluit in één klap 11 dagen dichter bij hun dood waren gekomen en dus korter (bewust) hadden geleefd. Tja, hoe krijg je dàt uit iemands hoofd.
Betaalde ‘vakantie’
Toch waren er ook enkele praktische problemen. Want wat doe je als werkgever die een maandsalaris moet betalen voor een maand die 11 dagen korter heeft geduurd? En wat doe je met de maandhuur van een woning? En dan de belastingen… zou het ‘belastingjaar’ nu ook 11 dagen korter duren?
Met betrekking tot salarissen en maandlasten nam het Britse Parlement uiteindelijk het besluit dat er hier sprake moest zijn van een ‘betaalde vakantie’. Kortom: werkgevers moesten gewoon een volle maand salaris betalen aan zijn werknemers, een maandlasten (zoals huren, hypotheken, aflossingen, rentes) moesten ook gewoon betaald worden alsof er van een ‘volle maand’ sprake was geweest.
Belastingjaar
Alleen de fiscus… die leek toch een probleem te hebben. Want een fiscaal jaar dat 11 dagen korter zou duren betekende dat de Schatkist 3% minder inkomsten zou krijgen, en dáár voelde de Britse regering niets voor. Dus besloot het Parlement in al haar wijsheid dat het fiscale jaar 1752 (tot en met 1751 lopend vanaf en tot 25 maart, het voormalige Nieuwjaar ofwel Lady Day) nu zou doorlopen tot en met 5 april 1753. Probleem opgelost! Nou ja, doorgeschoven naar de toekomst. En die toekomst duurt nog steeds voort, want nog altijd eindigt het Engelse belastingjaar op 5 april.
Slag bij Austerlitz
Hoe belangrijk het besluit was om wereldwijd dezelfde kalender te volgen mag blijken uit het feit dat het verschil in kalenders de geschiedenis flink heeft beïnvloed. Hiervoor hoeven we maar te kijken naar de historische Slag bij Austerlitz, waar het 75.000 koppen tellende leger van Napoleon de 90.000 soldaten van de Oostenrijkse-Russische coalitie versloeg.
De oorzaak zou hebben gelegen in het feit dat de Russen de Juliaanse Kalender gebruikten, terwijl de Oostenrijkers zich hadden laten leiden door de Gregoriaanse kalender. Het gevolg was dat de ontmoeting tussen de twee samenwerkende legers uitmondde in verwarring, waarvan Napoleon dankbaar gebruik maakte.
Hadden de Russen en de Oostenrijkers dezelfde kalender gehanteerd was Nederland waarschijnlijk al 8 jaar eerder bevrijd geweest van de Franse overheersing. Hoe 10 minuten en 14 seconden per jaar het verschil kunnen maken!
