Vandaag 100 jaar geleden, op 28 februari 1920, slaagde de Frans-Russische arts Serge Voronoff erin om voor de eerste keer apentestikels te implanteren bij een mens. Zijn theorie was dat de testikels van jonge apen een lustverhogend effect hadden en bovenal opvallend verjongend werkten. Door de jacht van de mensheid naar de ‘eeuwige jeugd’ waren de apen in Centraal-Afrika tien jaar lang hun leven niet zeker.
Enuchen
Wat was de oorzaak voor de slechte gezondheid van de eunuchen, de harembewakers in het Egypte van de late negentiende eeuw? Het was een vraag die Serge Voronoff intrigeerde. Als er een verband zou zijn tussen de jeugdige castratie van de eunuchen en hun slechte gezondheid, zou dat kunnen betekenen dat de testikels niet alleen zorgen voor de seksuele rijping, maar ook voor jeugdigheid, kracht, vitaliteit en spierkracht.
Vanuit die gedachte begon Voronoff in 1917 met het transplanteren van testikels bij apen. Daarbij constateerde hij dat oude apen met jonge ballen snel verjongden, hun vacht meer ging glimmen en ze speelser werden. Gedreven door de gedachte dat hij hiermee het geheim van de eeuwige jeugd had ontdekt, ging Voronoff in 1920 over tot het implanteren van testikels van jonge apen bij oudere mannen.
Testikeltransplantatie
Vanaf zijn eerste geslaagde transplantatie op 28 februari 1920 tot het moment waarop hij in 1923 in Londen een presentatie gaf voor het International Congress of Surgeons, had Voronoff 40 mannen geopereerd. Volgens zijn zeggen leefden al zijn patiënten al na enkele weken helemaal op, daalde hun bloeddruk, verbeterde hun gezichtsvermogen, hadden ze een betere stofwisseling en groeiden hun spieren.
Voronoff zelf hierover gedurende zijn presentatie: “De oudste mens die ik ooit opereerde was een man van 74. Het was geen zware ingreep. Ik had hem alleen plaatselijk verdoofd. Toen ik hem acht maanden later terugzag, was ik stomverbaasd. Ik stond tegenover een ander mens. Hij keek helder uit zijn ogen, hij was vet kwijtgeraakt, hij was gespierder geworden, op zijn schedel groeide haar op plekken die eerder kaal waren geweest. En toen ik hem vroeg wat hij na de operatie zoal had gedaan, antwoordde hij: bergen beklimmen in Zwitserland.”
Paardrijden, roeien en bergbeklimmen
Hij liet filmbeelden zien van vier patiënten, mannen tussen de 65 en 77 jaar. Vóór de ingreep oogden de mannen somber en fragiel. Op beelden van anderhalf jaar ná de ingreep zag men de uitgebluste mannen van weleer paardrijden, roeien en bezig met andere atletische activiteiten. Onder de patiënten ook Voronoffs eigen broer. Voorbeelden ervan publiceerde hij ook in zijn boek in 1926 ‘Etude sur la Vieillesse et la Rajeunissement par la Greffe’ (Onderzoek naar ouderdom en verjonging door transplantatie)
Koning, president en duizenden andere rijken
Nadat Voronoff ook de koning van Hongarije en de president van Turkije had ‘geholpen’, vonden veel vermogende mannen de weg naar Voronoffs kliniek in Menton, waar ze enkele duizenden dollars per dag betaalden voor de behandeling die hen de eeuwigdurende status van ‘Adonis’ moest brengen. De geschiedenis vertelt niet hoe lang in dit geval ‘eeuwigdurend’ was, maar het leidde er in ieder geval toe dat de Frans-Russische arts binnen enkele jaren beroemd en exorbitant rijk was.
Gedreven door het succes van Voronoff, volgden een kleine vijftig artsen zijn voorbeeld en gingen ook over tot het transplanteren van testikels van apen in mensen. In totaal zouden deze ‘volgelingen’ ongeveer tweeduizend transplantaties hebben uitgevoerd. Voronoff zelf zou duizend mensen van dierlijke implantaten hebben voorzien.
Ethische bezwaren
Toch zou het succes van Voronoff en zijn volgelingen niet lang duren. Dit kwam vooral door de ethische bezwaren die breed werden gedragen. Door een publicatie in februari 1930 in het tijdschrift The Anti-Vivisection and Humanitarian Review, dat meldde dat Voronoff zelf chimpansees en bavianen was gaan fokken aan de Franse Zuidkust, werd de woede helemaal compleet.
Aan het eind van de jaren dertig brachten farmaceuten testosteronpropionaat, testosteronenantaat en methyltestosteron op de markt, synthetische middelen waarvan de werking ook wetenschappelijk kon worden aangetoond. Het betekende de definitieve doodsteek voor Voronoffs omstreden praktijk.
HIV-virus
Hiermee zou het werk van Voronoff totaal in de vergetelheid zijn geraakt, ware het niet dat het wetenschappelijke tijdschrift Nature in 1999 een brief publiceerde van de bioloog Roger Short. In die brief geeft Short aan dat het HIV-virus ooit op mensen is overgebracht via apen uit Centraal-Afrika. En laat dat nu net het gebied zijn waar ook Serge Voronoff zijn chimpansees vandaan haalde. Short hierover: “It is quite possible that some of his elderly male patients, and maybe even their partners, might have acquired an HIV-1 infection and developed AIDS”.
Dierenleven geen speeltje
Dit zou betekenen dat de eerste mensen die werden besmet met het HIV-virus misschien patiënten waren van deze excentrieke arts en dat het verlangen van de steenrijke elite naar een eeuwige jeugd uitmondde in een dodelijke epidemie, waaraan wereldwijd gemiddeld bijna 2 miljoen mensen per jaar sterven.
Het is te cynisch om te spreken over een ‘wraak’ van door Voronoff gebruikte apen. Maar laat het in ieder geval een waarschuwing zijn dat dieren geen speeltjes zijn die zomaar ingezet mogen worden voor verjongende of cosmetische doeleinden. En al gaat ‘t vandaag de dag dan weliswaar niet meer over testikels, ook een mooiere lippenstift staat niet in verhouding tot een dierenleven.
