De dodelijkste dieren zijn niet groter dan 5 centimeter

Afgelopen weekend werd in natuurhistorisch museum Naturalis in Leiden de wc-motmug verkozen tot insect van het jaar 2023. De verkiezing was bedoeld om meer aandacht te genereren voor dieren die minder 'aaibaar' zijn. Met de wc-motmug is men daarin goed geslaagd. Het diertje is weliswaar niet aaibaar, maar verder redelijk onschuldig. Maar dat geldt lang niet voor alle insecten. Nog sterker: in detop-10 van dodelijkste dieren bestaat volledig uit insecten.

(tekst: Wim Meijer)

Het is vandaag exact 20 jaar geleden dat, op 14 april 2003, n Florida een drie maanden oude baby werd gedood door mieren. Een uitzondering? Niet dus! Drie jaar eerder overleed een 87-jarige vrouw in een verpleeghuis in North Port na 1625 keer te zijn gebeten door mieren. Hoogste tijd voor een mierenalarm!

Hebben we het over levensbedreigende diersoorten, dan zijn mieren niet echt de eerste soort die in onze gedachten opkomt. Toch blijkt dat deze kleine ijverige wezentjes, zodra ze groepsgedrag gaan vertonen, een regelrechte bedreiging kunnen zijn voor ieder ander levend wezen, waaronder wij mensen. In Florida weten ze daar alles van!

1625 mierenbeten
Op 26 mei 2000 werd daar in een verpleeghuis in North Port, een 87 jarige vrouw 1625 keer gebeten door een grote kolonie mieren. De insecten zouden de kamer van de vrouw zijn binnengekomen door in plint in de muur. Het zou hier gaan om een agressieve mierensoort die oorspronkelijk alleen in Latijns-Amerika voorkomt. Maar blijkbaar gedijen ze ook goed in het klimaat van Florida, want een jaar later, op 26 juli 2001, was het opnieuw prijs toen in een ander verpleeghuis ene Earl Dean Griffith overleed, na 40 uur eerder door honderden mieren te zijn gebeten. En ook in 2002 sloeg een mierenleger toe in een verpleeghuis, met dat verschil, dat het 90-jarige slachtoffer, ondanks talloze beten, de aanval overleefde.

Een nijlpaard is erger
‘Incidenten’, zul je zeggen. En toegegeven, de kans dat je door een Nijlpaard wordt opgeslokt is beduidend groter (geloof ’t of niet: jaarlijks verdwijnen er zo’n 2900 Afrikaantjes tussen de stevige kaken van deze logge kolossen)

Maar toch, lang niet alle mieren zijn even zachtaardig. Volgens kenners zijn er zelfs 280 verschillende miersoorten die in staat zijn om mensen te doden, waarbij de buldogmier, de vuurmier en de Jack Jumper de dodelijkste zijn. Zo is de buldogmier in staat om met zijn gif een mens binnen 2 uur te doden, terwijl je bij de Jack Jumper nog zo’n 24 uur de tijd krijgt om je laatste wilsbeschikking op te maken.

Buldogmier (foto: Wikipedia)

Mocht je nu denken dat dit een ‘ver-van-je-bed-show’ is, dan kan ik je slechts gedeeltelijk geruststellen. Ja, de meeste van deze kleine agressievelingen komen we hier in West Europa niet tegen. Maar ook een gewone wesp of bij moet niet worden onderschat. Want jaarlijks zijn de beten van deze voor ons alledaagse zoemertjes goed voor ongeveer 60 doden. Om maar even een idee te geven van hoe gevaarlijk ‘onschuldige’ insecten kunnen zijn, hier de Top tien van ‘kleine donders’ die zich als ‘reuzendoders’ kunnen manifesteren:

Top tien van dodelijkste insecten

• Duizendpoot (10e plaats)

  [caption id="attachment_42318" align="alignnone" width="1200"]
  
  

  Op zich een onschuldig beestje, maar eenmaal boos of op jacht, heeft hij zo zijn eigen manier van ‘op zijn poot spelen’ door gif te injecteren. Stelt niet veel voor, ware het niet dat toch gemiddeld 2 mensen per jaar daar niet tegen bestand blijken te zijn.

• Vuurmier (9e plaats)
  Een beestje waarvan de beten in principe meer pijnlijk dan gevaarlijk zijn. Alleen, als je er allergisch voor bent, kan het fout gaan. En dat is dan ook jaarlijks het geval bij een tiental mensen. Gelukkig moeten ze van ver komen. Zuid Amerika is hun thuisbasis. Maar één vrachtboot kan genoeg zijn voor de definitieve oversteek. Dat hebben ze in Australië gemerkt, waar de vuurmier, sinds in 2001 een bootje aanmeerde, niet meer weg te denken is.

  [caption id="attachment_87412" align="alignnone" width="1024"]
  
  

• Legermier (8e plaats)
  Kijk, dat is nou echt een gezelschapsdier. Met elkaar in één grote kolonie van soms wel 50 miljoen soortgenoten. En kom je dan op je weg een slapende bejaarde tegen…
• Gewone bijen en wespen (7e plaats) Ooit wel eens rond eind augustus op een zonnig terras een pannenkoek met stroop gegeten? De kans dat ongestoord te doen is minimaal, want de wespen genieten collectief mee. Eén ondoordachte hap van die zoete lekkernij kan ‘killing’ zijn wanneer zo’n geel-zwarte rakkers meeverorberd wordt. Voor zo’n 60 mensen per jaar is het meteen de laatste pannenkoek.

  [caption id="attachment_87414" align="alignnone" width="1000"]
  
  

• Aziatische reuzenhorzel (6e plaats)
  Je zult ‘m tegenkomen: 7 centimeter lang, krachtige kaken, beschermend harnas en een paar scharen, daarbij beschikkend over een krachtig gif dat in staat is weefsel te ontbinden. Gelukkig voor ons en helaas voor de Japanners, blijkt het agressieve wezentje zich ik Nakano helemaal lekker te voelen en komt vooralsnog niet in de verleiding om te verkassen. Onder de Japanners heeft de indrukwekkende horzel al veel slachtoffers gemaakt.
• Geafrikaniseerde honingbij (5e plaats)

  [caption id="attachment_42322" align="alignnone" width="1200"]
  
  

  Deze agressieve bijen, die meedogenloos zijn jegens eenieder die binnen een omtrek van een kilometer komt van hun korf, zijn al meerdere malen inspiratiebron geweest voor horrorproducties uit Hollywood. Als ze boos zijn (en dat zijn ze vrij snel) vallen ze aan met hele groepen. Er zijn gevallen bekend van mensen die meer dan 500 beten opliepen. En dat konden ze lang niet allemaal navertellen.

• Triatoma Infestans (4e plaats)
  Ook niet aardig is deze bloedzuiger die de ziekte van Chagas overbrengt. Het insect leeft in Argentinië, Chili, Uruguay, Paraguay, Bolivia, Peru, Colombia en Brazilië. Bij het bijten van een mens en het opzuigen van het bloed, blaast het beestje z’n darm op en laat via de ontlasting parasieten achter in de huid van zijn slachtoffer. Gevolg: wereldwijd zo’n 40.000 dodelijke slachtoffers per jaar.
• Tse-Tse-vlieg (3e plaats)

  [caption id="attachment_42321" align="alignnone" width="1200"]
  
  

  Als je het over een kreng hebt: Welnu, dit is een kreng! Een beet van deze vlieg veroorzaakt slaapziekte, die een van de meest verwoestende ziektes is van de streek bezuiden de Saraha in Afrika. Tachtig procent van de geïnfecteerde slachtoffers sterft. De ziekte treft ongeveer 500 000 mensen per jaar.

• Vlooien van de zwarte rat (2e plaats)
  Wie aan een vlo denkt, denkt ongetwijfeld aan een klein insect, die hoogstens een kleine zwelling kan veroorzaken. Alleen, de vlooien van zwarte ratten dragen de Yersinia Pestis met zich mee. En die is verantwoordelijk voor de vroeger zo gevreesde Pest. In 1346 stierf een kwart van de Europese bevolking door deze ziekte, en in de eerste helft van de twintigste eeuw meer dan 10 miljoen mensen. Op dit moment zijn er jaarlijks nog rond de 3000 nieuwe gevallen van Pest in de wereld.
• Malariamug (1e plaats)

  [caption id="attachment_42315" align="alignnone" width="1200"]
  
  

  Er bestaan maar liefst 400 verschillende soorten waarvan er 30 tot 40 malaria veroorzaken. Bij de mensen zoeken de parasieten de lever op, waar ze groeien en in het bloed komen om vervolgens de rode bloedlichaampjes aan te vallen. Elk jaar kost deze mug zo’n drie miljoen mensen het leven.

Insecten tòch 'goed nieuws show'
Met dit hele rijtje voor ogen kun je niet anders concluderen dat insecten niet bepaald een ‘goed nieuws show’’ vertegenwoordigen. Maar toch; er zijn wel een paar positieve kantjes.

• Voedsel: Allereerst zijn er zoveel insecten, dat ze in de toekomst wel eens zouden kunnen gaan voorzien in de voedselbehoefte van mensen. In Nederland lopen we nog niet echt warm voor de sprinkhaan en de meelworm, maar toch: Met een dipsausje of gedompeld in pure chocolade schijnt het een lekkernij te zijn.
• Hechtmiddel: Ook voor de medische wetenschap liggen er kansen. Zo gebruiken de Masaï (een Afrikaans nomadenvolk) de Siafu (Soldatenmieren) als natuurlijk hechtmiddel bij gapende wonden. Deze mieren beschikken over krachtige kaken waarmee ze in staat zijn om door mensenhuid heen te bijten. Door de wondranden bijeen te houden en er mieren in te laten bijten wordt, door de kracht van de kaken, de wond gesloten. De kaken blijven dagen achtereen gesloten zelfs nadat het achterlijf is verwijderd.

En dan voor de nabestaanden van de ongelukkige door mieren belaagde bejaarden in Florida: In alle drie de gevallen werd het verpleeghuis door de rechter verantwoordelijk gesteld en veroordeeld tot betaling van bedragen variërend tussen de 1,2 en 2 miljoen dollar. En dat is toch altijd beter dan dat oma gestikt zou zijn in een visgraatje.